Moeder worden zet je wereld op z’n kop. Je lichaam verandert, de hormonen gieren door je lichaam en je staat voor een compleet nieuwe fase in je leven. Dat kan overweldigend zijn en allerlei emoties oproepen. Het is heel normaal als je je niet alleen maar gelukkig voelt. Toch blijft het voor veel moeders moeilijk om over hun gevoelens te praten. Schuld en schaamte spelen hierbij een grote rol. Omdat er nog steeds een groot taboe op postpartum depressie rust, blijven veel vrouwen rondlopen met hun psychische klachten zonder erover te praten. Maar het is juist wél belangrijk om dit bespreekbaar te maken.
De Roze Wolk?
Wanneer je moeder wordt kan de praktijk na de geboorte anders aanvoelen dan je van te voren had gedacht. In meer of mindere mate verwachten we allemaal dat een baby krijgen je gelukkig maakt, er vooral sprake is van gelukzaligheid na de geboorte en je meteen verliefd bent op je kindje wanneer het geboren wordt. In het echte leven gaat het geregeld anders. Vaker dan je wellicht denkt.
Weet hoe dan ook, je bent niet de enige wanneer je het gevoel hebt dat je niet op een roze wolk zit. Integendeel. Dat er na de geboorte als vanzelfsprekend sprake is van een ‘Roze Wolk’ is in feite een hardnekkige en schadelijke mythe die de postpartum fase (de eerste tijd na de bevalling) voor veel nieuwe moeders en ouders onnodig moeilijk maakt. De maatschappij benadrukt vooral ” te genieten” van “een bijzondere tijd”, daarbij voorbijgaand aan hoe intens en moeilijk het in de dagelijkse praktijk ook kan zijn voor nieuwe ouders. Worstelt niet iedereen in die eerste maanden met voedingen, slaapjes, huilen zonder aanwijsbare reden, vermoeidheid en slapeloze nachten, onzekerheid, hormonale schommelingen, irreële angsten en, of ongewenst advies? Is niet iedereens wolk na de geboorte af en toe tot regelmatig grijs en allesbehalve continue roze?
Naast dat de roze wolk een onrealistische afspiegeling is van het leven als nieuwe ouder, komt depressie na de bevalling, ook wel bekend als een postpartum of postnatale depressie, regelmatig voor bij nieuwe moeders in Nederland. Ter illustratie hierbij wat harde cijfers:
In 2022 waren er in Nederland zo’n 23.000 vrouwen die rond hun zwangerschap kampten met depressie. In Utrecht gaf in dat zelfde jaar 10% van de nieuwe moeders aan met psychische klachten te kampen na de zwangerschap en 16% van jonge ouders*1. Volgens het Trimbos Instituut krijgen “veel nieuwe moeders (11%) (…) te maken met een depressie voor, tijdens of na de zwangerschap. Zo’n 10% van de pas bevallen vrouwen in Nederland krijgt een depressie na de bevalling. Bij 9% van de gevallen zijn de klachten al aanwezig voordat het kindje geboren is.” Bovendien ervaart ook 7% van de nieuwe vaders depressieve klachten in de tijd rond de zwangerschap en hebben zij een grotere kans op depressieve klachten wanneer de moeder deze ook ervaart.*2
Wanneer spreek je van een Postpartum Depressie?
Niet iedereen die af en toe of regelmatig een grijze wolk ervaart na de bevalling kampt ook met een postpartum depressie. Tussen kraamtranen en een postpartum depressie, zit een groot, grijs gebied van veel voorkomende klachten bij nieuwe moeders, zoals; slecht of juist teveel slapen, aanhoudende vermoeidheid en/of somberheid, minder of geen zin of plezier meer in dingen hebben, je schuldig of waardeloos voelen, (iiriële) angsten ervaren, obsessieve en/of negatieve gedachten hebben of (veel) piekeren, je (erg) bezorgd, onrustig of geremd voelen, moeite hebben met concentreren en keuzes maken, te veel of juist te weinig eten, en/of je (veel) zorgen maken over je gevoelens voor je baby.
Hoe weet je nu of de klachten die je ervaart ‘erbij horen’ of dat je wellicht een postpartum depressie hebt? Een Postpartum depressie is een naam voor een scala aan klachten en iedere depressie en vrouw is weer anders. Wanneer het precies om een postpartum depressie gaat is dan ook vaak lastig te beoordelen omdat de bijbehorende klachten (in milde vorm) ook gewoon passen bij de ingrijpende transitiefase van een vrouw naar een moeder. Veel nieuwe moeders zijn vermoeid, slapen slecht en kunnen zich niet goed meer focussen. Maar bij een postpartum depressie zijn je klachten zodanig verergerd dat het je beperkt in je functioneren in het dagelijkse leven en de zorg voor jezelf en je kindje. Zorgverleners beschikken over tools om na te gaan of het om een postpartum depressie gaat. Hierbij maken zij onder andere gebruik van de ‘Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS)’. “De EPDS is een gevalideerde vragenlijst gericht op het opsporen van risicofactoren voor een postnatale depressie. Het kan kort na de bevalling worden afgenomen of binnen 12 maanden na de bevalling. De vragenlijst wordt ingevuld door de moeder en besproken met de verloskundige of JGZ.”.*4
Psychische klachten rond de zwangerschap zijn goed te verklaren: Moeder (en ouder) worden is een levensveranderende transitie waardoor je zelf, het dagelijkse leven en je relaties onherroepelijk veranderen, en dingen die voorheen altijd goed samen gingen, opeens met elkaar in conflict kunnen komen. Een gebrek aan nachtrust, (oplopende) irritaties, zoekende zijn in je (nieuwe) rol als ouder, hormonale schommelingen en je fysieke herstel, onbegrip voor elkaar, wisselende gevoelens voor je baby en/of tegenstrijdige adviezen van anderen; dit alles kan het beeld van jezelf en de omgang met je geliefden sterk en negatief beïnvloeden. Hierdoor kan je als ouders emotionele en/of psychische klachten gaan ervaren.
Misschien herken je deze gevoelens of gedachten:
- Je voelt je verdrietig of leeg, zonder duidelijke reden.
- Je hebt moeite om te genieten van je baby of voelt geen directe band.
- Je huilt vaker dan normaal en voelt je overweldigd.
- Je piekert veel, hebt angstige gedachten of voelt je constant gespannen.
- Je hebt het gevoel dat je het moederschap niet aankan.
- Je bent extreem moe, maar kunt slecht slapen.
- Je voelt je schuldig omdat je denkt dat je niet ‘goed genoeg’ bent als moeder.
Deze gevoelens kunnen verwarrend en beangstigend zijn. Maar weet, dit is niet jouw schuld en het betekent absoluut niet dat je geen goede moeder bent. Een postpartum depressie is een ziekte die wordt veroorzaakt door een combinatie van lichamelijke, hormonale en emotionele veranderingen en waar zowel biologische, psychische, als sociale factoren aan ten grondslag liggen. Zo geeft het voorkomen van depressie in de familie een iets verhoogde kans erop, als ook een sterk veranderende hormoonbalans maar ook een complexe zwangerschap, een traumatische bevalling of onverwerkte ervaringen uit het verleden kunnen een rol spelen in het ontstaan van een postpartum depressie.
Signalering en Preventie
Wanneer nieuwe moeders of ouders psychische klachten ervaren, is een tijdige signalering en passende ondersteuning essentieel en gewenst, ook en juist om erger te kunnen voorkomen. Om nieuwe moeders en gezinnen passende ondersteuning te kunnen bieden als maatschappij en als zorgverleners specifiek, is er een breder en complexer beeld nodig van wat het ‘moederschap’ is en kan zijn dan nu vaak geschetst wordt op sociale media, tv en in de wereld om ons heen. Het is van groot belang dat er erkenning is voor het feit dat naast de gelukzalige aspecten van het moederschap, er ook allerlei mogelijke negatieve gedachten en sombere gevoelens, angsten en zorgen, kunnen bestaan bij moeders, én dat er goede hulp beschikbaar is voor diegene waarbij de wolk zich (te vaak) donkergrijs of zwart kleurt.
De tijdige signalering en de preventie van psychische klachten rond de zwangerschap zijn belangrijk om het welzijn van nieuwe moeders, ouders en gezinnen als geheel, te verbeteren. Hierbij is het essentieel om als eerste meer bewustzijn te creeën en de kennis te vergroten over depressieve klachten bij aanstaande en nieuwe ouders en daarnaast de ervaring van negatieve gevoelens, aanhoudende somberheid, angsten en zorgen rond zwangerschap en geboorte, beter bespreekbaar te maken.
Lees en Luister Tips
Gelukkig zijn er steeds meer initiatieven om de bespreekbaarheid van de postpartum depressiete te verbeteren. Een kleine selectie:
De Britse wetenschapsjournalist en auteur Lucy Jones schreef het boek ‘Matresence‘ (‘Moederteit’ in het Nederlands). De term ‘Matresence’ refereert naar de periode van zwanger zijn, bevallen en ontzwangeren waarin de veranderingen in het brein van de vrouw net zo groot zijn als tijdens de puberteit (adolescence). Volgens Jones, die zelf een postpartum depressie meemaakte, steekt de realiteit van het moeder worden schril af bij populaire ideeën over het moederschap en is een postnatale depressie geen probleem dat moeders in eenzaamheid moeten doorstaan. Jones: “Na de diagnose wilde ik onderzoeken waarom het moederschap zo gevaarlijk is voor de gezondheid en het welzijn van vrouwen. Dat deed ik ook voor mijn eigen psychische overleven, want ik was verbijsterd. Er had zich een seismische schok voorgedaan en ik moest daar een verklaring voor vinden.’ Zij komt tot de conclusie dat een postpartum depressie een aandoening is van een samenleving die tekortschiet in het ondersteunen van vrouwen bij een permanente transformatie.*3
- Het online platform How About Mom tracht het taboe te doorbreken en besteedde ruim aandacht aan het onderwerp met een uitgebreide fotoreportage: ‘De vele gezichten van een postnatale depressie’ waarin 10 vrouwen hun persoonlijke verhaal deelden.
- De Podcastserie ‘Zwarte muisjes’, gaat over psychische problemen rond de zwangerschap.
Hulp bij psychische klachten na de bevalling
Het erkennen en serieus nemen van de negatieve gevoelens die er ook rond een zwangerschap kunnen bestaan bij zowel aanstaande als nieuwe moeders en ouders, zorgt ervoor dat nieuwe ouders niet met het kluitje in het riet worden gestuurd als ze hulp zoeken en sombere gevoelens niet worden afgedaan met een simpel ‘het hoort erbij’. Vaak gaat de aandacht van zorgprofessionals naar de (gezondheid van) de baby uit, en worden vragen als ‘Wat doet het met jou? of met jullie samen?’ vergeten. Er ligt dus een belangrijke taak bij zorgprofessionals om de juiste vragen aan nieuwe moeders te stellen, om zo een naderende depressie tijdig te kunnen signaleren en psychische klachten kundig tegemoet te treden.
Voor worstelende nieuwe ouders, en moeders specifiek, is de drempel hoog om hulp te vragen, ook als dit bij de huisarts, praktijkondersteuning of het consultatiebureau kan en op haar plek is. Niet alleen voelt de psychische problematiek bij nieuwe moeders niet als gemakkelijk bespreekbaar (veel vrouwen zijn bang om als een ‘slechte moeder’ bestempeld te worden) maar ouders hebben vaak ook geen goed zicht op de mogelijkheden voor ondersteuning. Bovendien is er op veel plaatsen een wachtlijst bij de GGZ en is er een aanmeldstop bij menig eerstelijns psycholoog in de grote steden, wat hulp zoeken niet vergemakkelijkt.
Wanneer je je (in meer of mindere mate) herkent in de klachten die hierboven beschreven werden en je merkt dat het je dagelijkse leven beïnvloedt, dan is het toch belangrijk om er niet alleen mee rond te blijven lopen. Hoe moeilijk het ook is; bespreek je gevoelens met je partner en/of mensen die dichtbij je staan zodat ze ervan weten en je (praktisch of emotioneel) kunnen ondersteunen. Zoek daarnaast hulp bij je kraamverzorgster of verloskundige, een consultatiebureau-arts, je huisarts, of een PoH. Ook kan een laagdrempelig gesprek met een mama coach of met een eerstelijns psycholoog een prettige optie zijn. Als nodig kunnen zij je doorsturen voor verdere of aanvullende hulp. Zo bestaan er in verschillende ziekenhuizen (zoals in het Diakonessenhuis in Utrecht) POP-poli’s: gespecialiseerde poliklinieken voor psychiatrie, obstetrie (verloskunde) en pediatrie (kindergeneeskunde), waar je zorg vindt voor vrouwen met psychische klachten rondom de zwangerschap. Waar je ook voor kiest, zoek hoe dan ook hulp: Je hoeft het niet alleen te doen.
Wat kan je nu al zelf doen?
Het Trimbos Instituut ontwikkelde een website en zelftest om hulp te bieden aan vrouwen met psychische klachten’. Op www.mentaalvitaal.nl kan je betrouwbare informatie vinden over een postnatale depressie: wat de symptomen zijn en wat je zelf kan doen om de klachten te verminderen. De website bevat tips, informatie en oefeningen om met je mentale gezondheid aan de slag te gaan.
In Utrecht en omgeving zijn er meerdere zorgverleners die specifiek werken met vrouwen met psychische klachten rondom de geboorte. Hier vind je een (incomplete) lijst van laagdrempelige zorgverleners naar wie we (nieuwe) moeders graag doorverwijzen.
Eén van hen is onze collega Immanuella Wouter, werkt als therapeute met vrouwen met psychische klachten rondom de zwangerschap. Om haar hulp voor aanstaande en nieuwe moeders zo laagdrempelig mogelijk te maken, biedt ze je aan om in een gratis proefsessie te kijken naar jouw situatie, gevoelens en mentale gesteldheid. Ze bespreekt met je wat er speelt, zodat je helderheid krijgt over de volgende stap die bij jou past om je weer beter en meer als jezelf te kunnen voelen. Immanuella: “Wil je in een warme, veilige omgeving praten over jouw gevoelens? In mijn praktijk bied ik begeleiding aan moeders die worstelen met depressie, stress of verlies. Je verdient steun en je staat er niet alleen voor. Neem gerust contact op voor een proefsessie.” Meer informatie over Immanuella’s werk en contactgegevens, vind je hier.
*****
Auteur: Danielle van Grieken (eigenaresse Studio Vandaan) ism Immanuella Wouter (therapeute).
Bronnen:
*1. Bron: Lezing Esmee ten Have, manager jeugdgezondheidszorg, ivm Kansrijke start- 1e 1000 dagen, op 22 nov 2022.
*2. Bron: Website Trimbos Instituut, geraadpleegd op 14-4-2025. Het Trimbos Instituut geeft hierbij aan bewust van ‘vaders’ te spreken omdat zij “vooralsnog niet op de hoogte zijn van beschikbare wetenschappelijk onderzoek naar andere partners dan mannelijke partners.”
*3. Interview van Emma Kurvers met wetenschapsjournaliste en auteur Lucy Jones in de Volkskrant ‘Lucy Jones ging na een post-partumdepressie op zoek naar kennis over het moederbrein: ‘Ik was verbijsterd’’. [Lees het volledige artikel op: https://archive.ph/ZzGGJ#].
*4. Bron: Website van College Perinatale Zorg, geraadpleegd op 14-4-25. [https://www.kennisnetgeboortezorg.nl/preventie/wegwijzer-kansrijke-ontmoetingen/vroegsignalering-en-interventies/definieren-kwetsbare-zwangeren/screeningsinstrumenten-kwetsbare-zwangeren/edinburgh-postnatal-depression-scale-epds/]